Tıbbî Biyoloji ve Genetik Bilimsel Metot ve Moleküler Biyoloji Ders Notları

TIBBÎ BİYOLOJİ VE GENETİK DERSİ

BİLİMSEL METOT VE MOLEKÜLER BİYOLOJİ
(TIP FAKÜLTESİ DERS NOTLARI)

Necdet Ersöz
Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi

Moleküler Biyoloji Nedir?

Moleküler biyoloji, moleküler düzeyde gen yapısı ve fonksiyonlarıyla ilgilenen, biyolojinin alt bilim dallarından biridir. Gen odaklı bir bilim olmasından ötürü özellikle genetik ve biyokimya ile pek çok ortak çalışma alanına sahiptir. Moleküler biyoloji, doğada meydana gelen spontane olayların laboratuvar koşullarında sınanmasına olanak sağlayarak bu doğal olaylar üzerine ileriye dönük yorumlar yapılmasını sağlar.

Bilimsel metot, doğal olay ve olguları araştırmak için kullanılan bir dizi adımdan meydana gelmektedir. Bilimsel bir yöntemin temel basamakları olarak probleme yönelik sorular sorma, gözlem ve araştırma yapma, bir hipotez geliştirme, hipoteze dair deneyler yapma, deneylerden elde edilen bulguları toplayıp anlamlı bir hâle sokma, sonuçları derleyip literatüre kazandırmayı sayabilmekteyiz. Bu adımlara bir bakalım:

·         Problem/soru adımı: doğal fenomenlerle ilgili problemler için deneyler ve gözlemlerle çözülebilir nitelikte olduğu düşünülen sorular ortaya atmak

·         Gözlem/araştırma adımı: ilgilenilen konuya yönelik gözlem ve araştırmalar içerisinde olmak, natürel çevreyle duyusal ve bilimsel açıdan iletişimde olmak

·         Hipotez geliştirme adımı: üzerinde durduğumuz probleme ve sorular için olanaklı çözümler sunmak. Bu çözümler bilimsel olarak test edilebilir olmalı ve sıklıkla “eğer öyleyse, şu şekilde olması beklenmektedir” şeklinde kurulmalıdır.

·         Deney yapma adımı: deney koşullarına uygun bir prosedür takip ederek çeşitli bilimsel materyallerin yardımıyla hipotezi ölçülebilir ve ifade edilebilir şekilde test etmek

·         Bulguları toplama ve analiz etme adımı: bir önceki aşama başarılı bir şekilde tamamlanmışsa bulguları toplama ve gerektiğinde yeniden test etme, sonuçları çeşitli matematiksel ve görsel içeriklerle ifade etme.

·         Çalışmayı sonuçlandırma adımı: çalışmanın bir aşamasında ortaya atılan hipotezi destekleyen ya da reddeden bulguları içeren bir sonuç ortaya koyma, elde edilen bulguları bilim literatürüyle paylaşma ve ileri çalışmalar için birtakım önerilerde bulunma

·         Çalışmayı yayımlama adımı: elde edilen sonuçları bir makale formunda, bilimsel yayın kriterlerine uygun olarak okuyuculara ve diğer bilim insanlarına sunma

Deneylerde Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler, Hipotez ve Kontrol Grupları

Deneylerde bağımlı değişken ya da cevap veren değişken terimi, bağımsız değişkende meydana gelmesi mümkün değişkenlere göre değişebilen veya ondan etkilenen bir faktör olarak tanımlanır. Bağımsız değişken ya da manipüle edilen değişken, genellikle deneyi yapan birey tarafından kasıtlı olarak değiştirilen ve bu şekilde deneye dâhil olan diğer değişkenlerin değişiminin gözlendiği bir faktörü belirtir.

Hipotez, bağımlı ve bağımsız değişkenlerin ilişkisi üzerine, yani araştırdığımız problemler ve sorularımız hakkında ürettiğimiz geçici ve olası bir çözüm yoludur. Yukarıda bahsettiğimiz gibi hipotezler, bilimsel çalışmanın bir basamağında deneylerle olgusal olarak test edilir ve başarısına göre bilimsel literatürde yer bulur.

Kontrol grubu, bir bilimsel deneyde standart kıyas için kullanılan bir deney grubu olarak belirtilir. Kontrol grubu, deneyde varsayılan özelliklere sahip olan grup olup üzerinde çalışılan diğer gruplarda deney öncesi ve sonrasında değişimler kontrol grubu baz alınarak not edilebilmektedir. Kontrol grubu ve bu deney gruplarının farklılıklarının başarılı bir şekilde incelenebilmesi için, kontrol ve deney grupları, odakta olmayan kriterler ve ölçümler açısından muhakkak denk, eşit ve aynı tutulmalıdır. Tüm deneyler, bir deney grubu üzerinde çalışılır. Deney sabiti, bahsettiğimiz şekilde deneyde incelenmeyen diğer özellikler olup deneyin doğruluğu bakımından deney öncesinden bitimine dek sabit şekilde tutulur. Deneyin sağlamlığı açısından çalışmalar birden fazla kez kontrol ve test edilir. Yapılan denemelerden elde edilen ölçümlerin genellikle aritmetik ortalaması alınarak işlem yapılır. Bu şekilde net değerden sapmalar mümkün olduğu kadar azaltılmaya çalışılır.

Vurgulamamız gereken bir önemli nokta daha vardır. Her ne kadar bilimsel metod basamakları yukarıda ifade edildiği şekilde bir skala formunda gösterilse de, pratikte bilimsel bir çalışma çoğu kez bu şekilde statik, merdivensi ve tümüyle tahmin edilebilir adımlar üzerinden yürümez. Bir bilimsel çalışmanın muhakkak ilk adımlardan biriyle başlayıp ve muhakkak son adımla bitmek gibi bir zorunluluğunun bulunmadığını aklımızda tutmalıyız. Bilim, son derece dinamik, çok dallı ve tahmini zor süreçlerle yürüyen bir etkinlik olup metodolojisinin burada ifade edildiği şekilde sıradan bir lineer hat üzerinde olmadığı nitelikleri bünyesinde barındırmaktadır. Burada ifade ettiğimiz basamaklar, klâsik bir bilimsel çalışma ve metod için sıklıkla ders kitaplarında geleneksel olarak kabul edilmiş bir formu ortaya koymaktadır.

Bu yazıda, tıbbî biyoloji ve genetik derslerine giriş için öğrenmemiz gereken bilimsel yönteme kısaca göz attık.

Yazar: Necdet Ersöz (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi)