Sağlık Hizmetleri Nelerdir?

SAĞLIK HİZMETLERİ NELERDİR?

Doğumumuzdan yaşlılığa dek birçok kez sağlık hizmeti almaya ihtiyaç duyarız. Hastalıklardan ve hastalık etmenlerinden korunmak, hasta olduktan sonra hastalığın iyileşmesi, bedensel ve zihinsel engellerin rehabilitasyonu gibi süreçleri içeren çalışmalara sağlık hizmetleri denir. Sağlık hizmetleri üç ana grup altında incelenebilir. Bunlar koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi hizmetleri ve rehabilitasyon hizmetleridir. Koruyucu sağlık hizmetleri çevreye yönelik ve kişiye yönelik; tedavi hizmetleri de birinci basamak, ikinci basamak ve üçüncü basamak tedavi hizmetleri olarak ayrılmaktadır.

Koruyucu Sağlık Hizmetleri

Koruyucu sağlık hizmetleri geliştirilmesinin en önemli amacı, hastalıklara henüz maruz kalmadan hastalık etmenini atlatmak, kısaca hastalığı önlemektir. Koruyucu sağlık hizmetlerini diğer hizmetlerden ayıran en önemli özelliği, birey henüz hastalığa maruz kalmadan hastalığın önüne geçme özelliğidir. Bu nedenle oldukça önemli bir konumdadır. Koruyucu hizmetleri çevresel ve bireysel olarak iki ana grupta inceleyebiliriz:

Çevreye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri: Temel olarak insan sağlığına zararlı olabilecek etmenleri yok ederek doğal çevreyi insan için daha yaşanabilir kılma çalışmalarıdır. Bunlara örnek olarak birtakım halk sağlığı çalışmaları, içme sularının temizlenmesi, çevre dezenfeksiyonları, umumi tuvaletlerin bakımı ve onarımı, çöplerin düzenli biçimde toplanması, gürültü, ses ve hava kirliliğinin önlenmesi verilebilir. Çevreye yönelik sağlık hizmetleri multidisipliner biçimde sürdürülmeli, bu çalışmalara kimyager, hekim, mühendis, biyolog ve veteriner grupları katılmalıdır.

Kişiye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri: Kişisel bakım, temizlik, bağışık kazanma, yeterli ve dengeli beslenme, kaliteli ürün kullanımı, erken tanı, doğum kontrolü, ilaç kullanımı ve sağlık bilinci yerleştirme konularında sunulan hizmetlerdir. Kişiye yönelik hizmetler üç aşamada incelenebilir:

Birinci aşama (Birincil koruma); bireyi hastalıktan koruma amaçlı alınan önlemlerdir. Bunlara verilebilecek en bilinen örnek, aşılardır. Ayrıca aile planlaması çalışmaları, beslenme bozukluklarına yönelik önleyici eğitimler, kanser önleyici çalışmalar da birincil koruma içerisinde değerlendirilebilir.

İkinci aşama (İkincil koruma); hastalığın hafif seyrettiği; ancak etkisini henüz tam olarak göstermediği dönemde verilen koruma hizmetidir. İkinci aşamada amaç, hastalığı erkenden teşhis etmek ve hastalık ciddileşmeden, kolaylıkla tedavi etmektir.

Üçüncü aşama (Üçüncül koruma); Hastalık sonrası ortaya çıkabilecek olumsuzlukları azaltmak ve hastalığın meydana getirdiği zararları yok etmeye yönelik hizmetlerdir.

Tedavi Hizmetleri

Tedavi hizmetleri, hastalık ortaya çıktıktan sonraki süreçlerle ilişkilidir. Tedavi hizmetlerini üç ana gruba ayırarak inceleyebiliriz:

Birinci basamak tedavi hizmetleri: Sağlık evleri, sağlık ocakları, dispanserler, poliklinikler ve muayenehaneler de genellikle pratisyen hekimler, hemşireler ve ebeler tarafından sunulan sağlık hizmetleridir. Yapılan taramalarda ayakta tedavi edilebilecek (ambulatory service) hastaların tedavileri bu kurumlarda başlarken daha ağır hastalar ikinci ve üçüncü basamak tedavi hizmetlerine sevk edilmektedir.

İkinci basamak tedavi hizmetleri: Birinci basamak hizmetlerinin yetersiz kaldığı durumlarda devreye girer. Bu hizmetler uzman hekim ve uzman sağlık personelleri tarafından verilmektedir. Hastalar genellikle hastanelere yatırılarak tedavi ve bakımları sağlanır.

Üçüncü basamak tedavi hizmetleri: Yüksek sağlık teknolojilerinin kullanıldığı, akademisyen ve uzman hekimlerin görev yaptığı üniversite ve araştırma hastanelerini içeren, belirli alanda uzmanlaşmış kurumları da kapsayan hizmetlerdir.

Sağlık hizmetlerinin düzenli ve verimli sunulabilmesi için, hastaların, hastalıklarına göre basamakları tercih etmesi önemlidir. Çok ağır beyin travması geçiren hasta için birinci basamak tedavi hizmetleri yetersiz kalırken hafif bir gribal enfeksiyon ya da karın ağrısı şikayeti için de üçüncü basamak hizmet kullanmak, buralarda gereksiz yoğunluğa yol açıp ciddi hastalar için vakit kaybı yaratabilir.

Ülkemizde sağlık hizmetleri çoğunlukla Sağlık Bakanlığına bağlı kuruluşlarca verilmektedir. Ayrıca üniversite ve özel kuruluşlar da sağlık hizmeti vermektedir.

Rehabilitasyon Hizmetleri

Rehabilitasyon (esenlendirme) hizmetleri, hastalık ya da kaza sonucu sakat kalarak iş yapabilme gücünü tam veya kısmî olarak kaybetmiş kişilere verilen sağlık hizmetleridir. Bu hizmetler ile kişinin tedavisi, toplumsal yaşama uyum sağlayabilmesi ve kendilerine uygun iş yapabilmeleri istenir. Örneğin bir kaza sonucu uzuvlarını kaybeden bir engellinin kendi ihtiyaçlarını karşılayabilir duruma getirilmesi ve durumuna uygun bir iş yapabilmesinin sağlanması rehabilitasyon hizmetleriyle sağlanır.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından 1978 yılında Kazakistan’ın Almatı kentinde “Temel Sağlık Hizmetleri” konferansı düzenlenmiş, bu konferansa katılan ülke temsilcileri bu hizmetleri, öncelik sırasına göre şöyle sıralamışlardır:

-         Sağlık sorunlarını çözmek ve kontrol altında tutmak konusunda halk bilinçlenmeli

-         Uygun, yeterli ve dengeli beslenme sağlanmalı

-         Yeterli ve temiz içme suyu temin edilmeli

-         Çocuk sağlığı hizmetleri geliştirilmeli

-         Anne sağlığı ve aile planlaması hizmetleri geliştirilmeli

-         Bağışıklama hizmetleri geliştirilmeli

-         Hastalık ve yaralanmalarda uygun tedavi yöntemleri geliştirilmeli

-         Gerekli ilaçlar temin edilmeli

-         Sağlık yönetimi iyileştirilmeli

-         Çevre şartları geliştirilmeli

Gelişmiş ülkelerde kişi başına düşen sağlık harcamaları artarken hasta sayısı, az gelişmiş ülkelere göre azalmaktadır. Oysa az gelişmiş ülkelerde bunun tam tersi görülmektedir. Kişi başına düşen sağlık harcamaları azalırken hasta sayısı artmaktadır. Gelişmiş ülkelerde sağlıklı birey sayısı daha fazladır. Çünkü bu ülkeler koruyucu, tedavi edici ve rehabilitasyon hizmetlerine daha çok para ayırarak insanların hasta olmalarını engellemek için gerekli önlemleri önceden almaktadırlar. Bu sayede toplumun en önemli zenginlik kaynağı olan sağlıklı insan gücünü yaratabilmektedirler. Az gelişmiş ülkelerde ise sağlığa ayrılan harcamalar az olduğundan koruyucu, tedavi edici hizmetler ve rehabilitasyon hizmetleri yeterince verilememektedir. Bunun sonucunda sağlıklı insan gücü de istenilen düzeye ulaşamamaktadır. Kişiler hasta olmakta, hastalıkların tedavisi için daha çok zaman ve para harcanmaktadır. Çünkü koruyucu sağlık hizmetleri, hastalığı tedavi etmekten daha kolay, ucuz ve daha az zaman alıcıdır.

Kaynaklar

1.      Karaca, Gönül, Ortaöğretim Sağlık Bilgisi Ders Kitabı, Paşa Yayıncılık, Ankara, 2011

2.      Fişek, Nusret, Halk Sağlığına Giriş, Çağ Matbaası, Ankara, 1983