Sağlık Nedir? Sağlığın Tanımı, İçeriği ve Faktörleri

Sağlık Nedir?

Sağlığın Tanımı, İçeriği ve Faktörleri

Sağlık Nedir? Sağlığın Tanımı

Sağlık, Dünya Sağlık Örgütünün 1948 yılında kabul ettiği bir tanım, üzerinde net bir anlaşma olmamasına rağmen uluslararası olarak belirlenmiştir. Bu tanıma göre sağlık, kişinin yalnızca hasta veya sakat olmaması değil, ruhen ve sosyal yönden de tam bir iyilik hâlidir. Bu tanım, uluslararası olarak kabul görmüş, fakat bazı yönlerden tartışılmıştır. Bu tanımdan yola çıkılarak hastalık (veya sayrılık) tanımı ise kişinin biyolojik, psikolojik ve sosyal yönlerden normal işleyişini değiştiren rahatsızlıklarını, bozukluklarını ya da işlev kayıplarını ifade eden, sağlığın bozulması durumudur. İnsan biyopsikososyal bir varlık olarak her üç bileşeni yönünden sağlığa ve hastalığa sahip olabilir, bu yönlerden herhangi birinde ortaya çıkan düzensizlik, diğer iki yönü de olumsuz etkileyebilir.

İnsan, biyopsikososyal bir canlıdır. Biyolojik, psikolojik ve sosyal süreçler birbirini olumlu ya da olumsuz etkiler. Herhangi birindeki düzensizlik, hastalık nedenidir.

Dünya Sağlık Örgütü sağlığın tanımını yaparken sakatlık, bedensel, ruhsal ve sosyal iyilik hâllerini şu şekilde açıklamaktadır:

Sakatlık doku ve organların doğuştan, hastalık ve kaza gibi olaylar sonucu kısmen ya da tamamen işlevsiz kalmasıdır. Sakatlık durumu kişiyi fiziksel açıdan zorlamakta ve günlük yaşamını aksatmaktadır.

Bedensel iyilik, organizmada fiziksel veya biyolojik herhangi bir düzensizlik olmama durumudur. Bedensel iyilik hâlinde vücut biyolojik, biyokimyasal ve fiziksel tüm işlevlerini yerine getirebilir. Biyolojik işlevlerin sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi için organizmanın yaşadığı koşullara evrimsel olarak uyum sağlaması gerekmektedir. Örneğin insanlar, önlem almadıkları takdirde aşırı sıcak veya soğuk ortamlarda yaşayamazlar. Ancak kişinin tamamen sağlıklı olduğunu söylemek için yalnızca biyolojik sağlık yeterli olmamaktadır.

Psikolojik ve sosyal iyilik hâli, kişinin çevresine, topluma adapte olabilmesi ve kendisiyle barışık yaşayabilmesidir. Kişinin toplumla ilişkisinde herhangi bir aksaklık olmaması durumudur. Yaşam tarzı, ekonomik koşullar, mesleki kimlik, sosyal statü, hiyerarşi, kültürel etmenler, toplumsal olaylar kişinin psikososyal süreçlerini olumlu ya da olumsuz etkiler. Bu da doğrudan kişinin sağlığını belirler. Aynı şekilde bu psikososyal süreçler, kişinin genetik özelliklerinden de bağımsız değildir.

Tüm bu iyilik hâlleri birlikte mevcut olduğunda kişinin tam sağlıklı olduğunu söyleyebiliriz. Tam iyilik hâlinde vücut bu yönlerden bir denge durumundadır. Biyolojik, psikolojik ya da sosyal yönlerden herhangi birinde meydana gelecek bir bozukluk, kişinin diğer yönlerinde de aksamalara ve dengesizliğe yol açacaktır. Bu da insanı oluşturan unsurların birbirinden tümüyle bağımsız olduğu değil, aksine insan varlığının bir bütün olduğunu bize göstermektedir.

Sağlığın İçeriği: Sağlığın Belirleyicileri Nelerdir? Sağlığa Etki Eden Faktörler

21. yüzyılla birlikte, insan topluluklarında nüfusun artışı, teknolojinin olumsuz etkisi, alışkanlıkların değişmesi, yaşam tarzının rolü, sosyoekonomik ve bazı düşünsel değişimler, beraberinde çok ciddi sağlık sorunlarını da getirmiştir. Buna paralel olarak insanlık tarihinde baktığımızda, insanların her döneminde çok farklı sağlık sorunlarıyla karşılaştıklarını, sağlığın da insanlarla birlikte evrimleştiğini söyleyebiliriz. Günümüzde, geçmişte yaşadığımız bazı hastalıkların neredeyse tamamen önlendiğini, fakat yeni yüzyılla birlikte radyasyona bağlı hastalıklar, obezite, diyabet, kanser ve kalp hastalıkları gibi çok ciddi hastalıkların yaygınlaştığını görmekteyiz. Öyleyse günümüzde sağlığımıza neler etki etmekte ve sağlığımızı neler belirlemektedir?

Dünya Sağlık Örgütüne göre sağlığın temel belirleyicileri sosyal, ekonomik, fiziksel çevreyle birlikte kişinin ya da toplumun süregelen alışkanlıkları, davranışları ya da karakteristiğidir. Daha spesifik olarak bireyin sağlıklı olup olmadığını etkileyebilecek birtakım belirleyiciler şu şekilde sıralanabilir:

-          Gelir veya sosyal konum

-          Toplumsal İlişkiler ve Sosyal Destek Alabilme

-          Okuryazarlık ve Eğitim

-          İş ve Çalışma Koşulları

-          Sosyal Çevrenin Özellikleri

-          Fiziksel Çevrenin Özellikleri

-          Problemlerle Başa Çıkma

-          Çocuk Gelişimi

-          Bireyin Biyolojik veya Genetik Özellikleri

-          Halk Sağlığı Çalışmaları

-          Cinsiyet

-          Kültür

Sağlık Ölçülebilir

Bireylerin, toplumun veya bir ülkenin sağlık düzeyinin belirlenmesi için objektif verilere ihtiyaç vardır. Objektifliği sağlayabileceğimiz en güvenilir yol, şüphesiz istatistiksel ya da sayısal verilerdir. Sağlık hizmetlerinin gerektiği gibi sunulabilmesi, hangi noktada ne gibi bir problemin olduğunun saptanabilmesi ve sağlık problemlerinin detaylı analizi ancak sayısal bilgilerle mümkün olur. Bu amaçla belirlenen ve toplumların sağlık düzeyini gösteren sayısal değerlere sağlık ölçütleri denir. Bu sağlık ölçütleri, ilgili kurumlarca periyodik olarak tutulmakta ve arşivlenmektedir. Sağlık ölçütleri vasıtasıyla toplumlar arasında veya bir toplumun farklı yıllarda sahip olduğu sağlık düzeyleri arasında bir karşılaştırma yapılabilmektedir. Bu şekilde sağlık hizmetlerinde ileriye yönelik akılcı ve daha doğru saptamalar, çalışmalar yapma olanağı elde edilmektedir. Başlıca sağlık ölçütleri şu şekildedir:

ü  Ana ölüm hızı: Bir ülkede bir yıl içinde gebelik, doğum ve lohusalık döneminde ölen kadın sayısının, o yılki canlı doğum sayısına bölünmesiyle elde edilen sayının yüz binle çarpılması sonucu bulunan sayısal değerdir. Ana ölüm hızı bir ülkenin sağlık düzeyini gösteren önemli sağlık ölçütlerinden biridir. Ana ölüm hızının yüksekliği, sağlık düzeyinin düşük olduğunu gösterir. Gelişmiş ülkelerde ana ölüm hızı düşüktür.

Ülkeler	Ana ölüm hızı* (yüz binde)	Bebek ölüm hızı** (binde)
	(2000)	(1960)	(1994)	(2002)	(2004)
Pakistan	500	139	95	83	80
Türkiye	70	163	47	36	28
İran	76	164	40	35	32
İngiltere	11	23	6	5	5
İsveç	8	16	4	3	3

ü  Bebek ölüm hızı: Bir yılda yeni doğan bebeklerde görülen ölüm sayısının, aynı yıl içindeki canlı doğum sayısına bölünmesi ve sonucun bin ile çarpılmasıyla bulunan sayısal değerdir. Bebek ölüm hızının yüksek olması o ülkede gebe bakımının, çevre sağlık koşullarının, bebek bakımı ve aşılamanın iyi olmadığını, düşük olması ise belirtilen sağlık hizmetlerinin iyi verildiğini gösterir. Gelişmiş ülkelerde ölüm hızı düşüktür.

ü  Kaba doğum hızı: Belli bir topluluğun doğurganlık hızını ölçen ve yıllık doğum sayısının tüm topluluğa oranını binde olarak dile getiren ölçümdür. Ülkenin doğurganlık durumuyla ilgili bilgi verir. Kaba doğum hızı, sağlık düzeyi iyi olan gelişmiş ülkelerde düşük, sağlık düzeyi iyi olmayan ülkelerde ise yüksektir.

Sağlık Düzeyi	Kaba doğum hızı (binde)				Kaba ölüm hızı (binde)				Nüfus artış oranı
Ülkeler	1970	1989	2002	2004	1970	1989	2002	2004	1970-1990	1994-2004
Türkiye	39	29	21	20	13	8	6	7	2,3	1,6
Pakistan	43	46	36	29	18	12	10	8	2,9	2,3
İran	43	-	20	20	14	-	5	5	3,4	1,2
İngiltere	16	14	11	11	12	12	10	10	0,2	0,3
İsveç	14	-	10	11	10	-	11	10	0,3	0,2
Yunanistan	17	11	9	9	8	10	10	11	0,7	0,5
Mısır	40	30	27	25	17	10	6	6	2,3	1,9
Suriye	47	44	28	27	13	7	4	3	3,4	2,6
Fas	47	35	23	22	17	9	6	6	2,4	1,6
İtalya	17	10	9	9	10	10	11	11	0,3	0,1

* Bazı ülkelerin temel sağlık ölçütleri, 2004 UNICEF (Resmî web sitesinden alıntıdır)

ü  Kaba ölüm hızı: Ülkede bir yıl boyunca ölenlerin toplam sayısının o ülkenin yıl ortası nüfusuna bölümünün binle çarpılmasıyla elde edilen sayısal değerdir. Kaba ölüm hızı da bir ülkenin sağlık ölçütlerinden biridir. Türkiye’nin kaba ölüm hızı 1970’te %0,13, 1995’te %0,66, 2002’de %0,6’dır.

ü  Nüfus artış oranı: Nüfus artış oranı ülkenin ardışık iki nüfusu arasındaki farklı göstermektedir. Artış oranını hesaplamak için o ülkede bir yıl içinde canlı doğum sayısından ölümler çıkarılır, elde edilen sonuç o ülkenin yıl ortası toplam nüfusuna bölünür. Bulunan oran bin ile çarpılır. Nüfus artış oranı gelişmiş ülkelerde düşük, az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yüksektir. Türkiye’nin 2004 yılında nüfus artış oranı binde 1,6 olarak tespit edilmiştir.

Kaynaklar:

1.      Wikipedia Health

2.      TÜİK

3.      UNICEF

4.      Wikipedia Mortality Rate

5.      Wikipedia Birth Rate